همه‌چیز از آن‌جایی شروع می‌شود که افرادی به صورت گروهی به دل طبیعت راه پیدا می‌کنند تا لحظات خوشی را در کنار یکدیگر داشته باشند، اما در این میان، گردشگرانی هستند که طبیعت برایشان ارزش چندانی ندارد و حضورشان در آن سبب تخریب محیط‌زیست می‌شود.

به گزارش «سبزینه» به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، یکی از این ورزش‌هایی که آسیب زیادی می‌تواند به طبیعت بزند، آفرودسواری است؛ آفرودسوارانی که با حضورشان کویر و بیابان‌های ایران را خط‌خطی می‌کنند و در کنار آن، شعار حفاظت از محیط‌زیست را فریاد می‌زنند، در صورتی که نتیجه عمل آن‌ها چیز دیگری را بیان می‌کند. حضور آن‌ها نه تنها در بیابان و کویر، بلکه در دشت و جنگل نیز مشاهده می‌شود.

گردشگران و ورزشکارانی که باید محافظ و نگهبان در کنار طبیعت باشند، در برابر آن ایستاده‌اند. کم‌تر از یک‌ماه پیش بود که تعدادی از آفرودسوارانی که برای انجام حرفه ورزشی خود و گردشگری به یکی از کویرهای ایران رفته بودند، در مسیر خود یک قوچ وحشی را مشاهده و آن را دنبال کردند تا جایی که این حیوان به دلیل ترس زیاد سکته کرده و تلف شده است.

در راستای این موضوع، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور با اشاره به تعقیب یک کل وحشی در کویر مرنجاب توسط یکی از آفرودسواران که سبب تلف‌شدن این حیوان شد، اظهار کرد: آفرودسواران مجوز زمان و مکان را از سازمان اتومبیل‌رانی دریافت می‌کنند. ما در مناطق چهارگانه‌ای که تحت پوشش سازمان حفاظت‌محیط زیست هستند، به هیچ عنوان اجازه حضور این افراد را نمی‌دهیم.

جمشید محبت‌خانی افزود: سازمان محیط‌زیست به دلیل تخریبی که آفرود می‌تواند به مناطق تحت پوشش محیط‌زیست وارد کند، به هیچ عنوان اجازه حضور در این مناطق را به آفرودسواران نمی‌دهد.

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور با بیان این‌که اتفاقات غیرقانونی که توسط آفرودسواران صورت می‌گیرد، خارج از مناطق چهارگانه است، گفت: آفرودسواران بیش‌تر در مناطق آزادی که از سوی سازمان اتومبیل‌رانی مجوز آن را دریافت می‌کنند، فعالیت دارند.

محبت‌خانی تصریح کرد: ما نمی‌توانیم این تفریح را از علاقه‌مندان و دوستداران این حرفه سلب کنیم، تعدادی زیادی از این آفرودسوار‌ان علاقه‌مند به محیط‌زیست هستند.

او با بیان این‌که باید خسارت آفرودسواران به طبیعت به صفر برسد، افزود: درخصوص شناسایی فردی که سبب کشته‌شدن یک کل وحشی در کویر مرنجاب شده بود، آفرودسواران به ما کمک کردند تا وی را پیدا کردیم.

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور اظهار کرد: ما در این حوزه نیاز داریم تا با سازمان اتومبیل‌رانی مناطقی را تعیین کنیم که با حضور آفرودسواران آسیبی به محیط‌زیست وارد نشود و حضور آن‌ها در سایر مناطق غیرقانونی اعلام شود.

 محبت‌خانی با اشاره به این‌که در سال گذشته پرونده‌هایی درخصوص تخلفات آفرودسواران وجود داشت، تصریح کرد: متولی صدور مجوز برای آفرودسواران سازمان اتومبیل‌رانی است؛ لذا محل‌هایی برای آفرودسواران باید تعیین شود تا آسیبی به محیط‌زیست وارد نشود.

حضور آفرودسواران در طبیعت و مناطق حفاظت‌شده می‌تواند آسیب‌های فراوانی را به محیط‌زیست وارد کند؛ خساراتی که قابل جبران نیست؛ بنابراین باید تدابیری اندیشیده شود تا این افراد در مناطقی که برایشان تعیین تکلیف شده است، آفرودسواری و سایر تفریحات را انجام دهند.

یکی از آفرودسوار‌های حرفه‌ای کشورمان که به گفته خودش، از سن ۱۵سالگی این حرفه را دنبال کرده است، اما او برخلاف سایر دوستانش که مخرب محیط‌زیست هستند، یاور محیط‌زیست است، گفت: نمی‌توان گفت که همه آفرودسوار‌ها به محیط‌زیست آسیب می‌زنند. من و تعداد زیادی از دوستانم هستیم که در کنار حرفه خود، به محیط‌زیست نیز نگاه ویژه‌ای داریم.

محمد دانا در پاسخ به این سؤال که آفرودسوار‌ها چگونه می‌توانند به محیط‌زیست آسیب بزنند، اظهار کرد: یک آفرودسوار وقتی به همراه خودروی خود که معمولاً چرخ‌های پهن و سنگینی دارد، به طبیعت راه پیدا می‌کند، ممکن است از رودخانه‌های متعددی عبور کند؛ یعنی عبور از رودخانه یکی از تفریحات مورد دلخواه آفرودسواران است. عبور از یک رودخانه با خودروی آفرود می‌تواند تمام پوشش گیاهی کنار رودخانه را از بین ببرد و سبب از بین‌رفتن زیستگاه حیوانات آبزی و گاهی خود آن‌ها شود.

وی در ادامه گفت: اما خودم به‌شخصه هیچ وقت مسیری را انتخاب نمی‌کنم که مجبور باشم از یک رودخانه عبور کنم؛ اگر نظارتی بر آفرودسواری نباشد، همین موضوع می‌تواند در آینده تهدیدی برای محیط‌زیست محسوب شود.

یک کارشناس محیط‌زیست نیز در این‌باره اظهار کرد: مناطق حفاظت‌شده به‌ویژه مکان‌هایی که دارای گیاهان و حیوانات حفاظت‌شده هستند، به هیچ عنوان نباید مورد تاخت و تاز گردشگران و ورزشکاران غیرحرفه‌ای قرار گیرند.

محمدرضا محبوب‌فر بیان کرد: ورود این افراد که سبب واردشدن آسیب و خسارت به محیط‌زیست می‌شود، باید به مناطق حفاظت‌شده محیط‌زیست ممنوع شود، زیرا ورود افراد به این مناطق جز تخریب محیط‌زیست ثمره دیگری ندارد.

این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به این‌که همه افراد در برابر محیط‌زیست مسئول هستند، افزود: در کویر افراد زیادی هستند که به دلیل رشته ورزشی‌ای که انتخاب کردند، مسابقات رالی برگزار می‌کنند؛ در کویری که ممکن است حیوانات بومی زیادی در آن زندگی کنند.

محبوب‌فر با اشاره به این‌که با این کار علاوه بر واردشدن آسیب به حیات وحش این مناطق، پوشش گیاهی آن نیز از بین خواهد رفت، تصریح کرد: نیاز است سازمان محیط‌زیست در گام اول اجازه ورود به مناطق حفاظت‌شده را به این دسته از افراد ندهد تا به مرور زمان کم‌تر شاهد تخریب محیط‌زیست باشیم.

روند تغییر کاربری به‌سراغ تالاب‌های مازندران نیز آمده و پدیده تالاب‌خواری در کنار دریاخواری و جنگل‌خواری رواج یافته است. اکنون کوه‌خواران و دریاخواران به جان تالاب‌ها افتاده‌اند و ویروس تالاب‌خواری و تغییر کاربری‌ها جان تالاب‌ها را به لب رسانده است.

۲۴تالاب ثبت‌شده در مازندران وجود دارد، مناطقی که زمانی زیستگاه و محل مهاجرت هزاران پرنده مهاجر و آبزیان متنوع بود، امروز در تلاطم آجرها و بلوک‌ها هر روز وسعتشان کم‌تر می‌شود و انگار همه متولیان و محافظان تالاب‌ها چشمان خود را بر واقعیت نوین تالاب‌خواری در مازندران بسته‌اند. از تالاب‌های غرب مازندران تا شرق و مرکز استان دیگر فرقی نمی‌کند کدام تالاب، به‌طور عمده همه این تالاب‌ها به‌دلایل مختلف درحال از بین رفتن هستند؛ به‌عنوان نمونه کوچک در این گزارش می‌توان به تالاب لپوی مازندران که روزگاری میزبان پرندگان مهاجر بود، اشاره کرد که درپی برداشت بی‌رویه آب برای کشت برنج توسط کشاورزان به‌سوی نابودی می‌رود و تقریباً درحال خشک شدن کامل است یا آن‌که تالاب نیلوفرآبی بابل یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های محدوده شهری استان مازندران با وسعت ۳۴هکتار است که آب کشاورزی سه منطقه حیدرکلا، حاجی‌کلا و حمزه‌کلا را تأمین می‌کند و این روزها به‌بهانه‌ها مختلف از وسعت آن کاسته شده و درحال خشکیدن است. از سویی، برای تالاب‌ها ۱۵۰متر خط بستر و حریم تعریف شده است؛ یعنی باید در فاصله ۱۵۰متری تالاب‌ها هیچ‌گونه ساخت‌وسازی انجام نشود؛ درحالی‌که در کنار همین تالاب نیلوفرآبی ساختمان‌سازی رونق دارد و متأسفانه به این نکته اصلاً توجه نشده است. حال و روز تالاب کیسی در نوشهر و در غرب مازندران هم خوش نیست؛ این تالاب که یک‌دهه اخیر بیش از ۵۰هکتار بوده، این روزها وسعتش به کم‌تر از ۱۰هکتار رسیده است.

کنوانسیون رامسر برنامه‌ای تشریفاتی برای بزرگداشت روز تالاب است

در این رابطه، دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی مازندران به مهر گفت: کنوانسیون رامسر یک برنامه تشریفاتی برای بزرگداشت روز تالاب است؛ اگرچه بین‌المللی است، اما دارای ضمانت اجرایی نیست.

داریوش عبادی درباره تالاب‌های مازندران تصریح کرد: تالاب‌های میانکاله و لپو به‌دلیل کمبود آب ورودی دچار مشکلاتی هستند. آب این تالاب‌ها به‌دلیل احداث آب‌بندان در بالادست کاهش یافته است و نیز کمربندی‌های ساخته‌شده به‌دلیل اختلاف سطح، مانع جریان آب می‌شود و از سویی کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی بر خشک‌سالی این تالاب‌ها سرعت بخشیده است.

وی افزود: با تغییر اقلیم و کم‌آبی امید به بازگشتن به حالت اول ضعیف و غیرممکن است و حتی هیچ اراده‌ای در دستگاه‌های دولتی و مردم وجود ندارد که تالاب‌ها به حالت اولیه بازگردند؛ زیرا اگر اراده‌ای برای این امر وجود داشت، هیچ‌گاه در نزدیکی تالاب سد احداث نمی‌کردند.

دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی مازندران گفت: اگر بساط ساخت‌وسازها، رانت‌ها و گردشگری بی‌پایه و اساس گرفته نشود، به‌مرور تالاب‌ها حالت بیابانی و خشکی پیدا خواهند کرد.

اوضاع نگران‌کننده تالاب‌های مازندران

یکی از فعالان محیط‌زیست نیز درمورد ارزش تالاب‌ها گفت: بسیاری از متخصصان ارزش تالاب‌ها را ۱۰برابر بیش‌تر از جنگل‌ها و ۲۰۰برابر بیش‌تر از زمین‌های زراعی می‌دانند. تالاب‌ها یکی از مولدترین مکان‌های جهان و مهد زیستی جهان محسوب می‌شوند و از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، اکوسیستمی و فرهنگی نقش بسیار مهمی دارند. بنابراین وقتی از بین بروند اشتغال، فرهنگ و جمعیت بومی و اکوسیستمی را که محل ذخیره ژنتیک گیاهی و جانوری است، دست می‌دهیم.

مرجان ملاحسینی وضعیت تالاب‌های مازندران را نگران‌کننده دانست و اظهار داشت: اوضاع تالاب‌های مازندران خوب نیست و نگران‌کننده است، چراکه گردشگری نامناسب، مهاجرت بدون زیرساخت، مجوزهای بدون کارشناسی و ارزیابی نشده در مجاورت تالاب‌ها طی سال‌های اخیر رونق بسیاری داشته است.

وی با بیان این‌که تالاب‌ها نقش مؤثری در کشاورزی دارند، افزود: اگر اکوسیستم یک تالاب تخریب شود، پرنده مهاجری نخواهد آمد. مرداب، آب‌بندان، دریاچه‌های مصنوعی و زمین‌های کشاورزی گونه‌هایی از تالاب هستند. زمین‌های کشاورزی ۴۰درصد اقتصاد جهان و غذای جهان را برنج تشکیل می‌دهد که محصول یک اکوسیستم تالابی است. تالاب‌ها بسته به نوع دریایی، ساحلی، داخل خشکی یا ساخت بشر، هرکدام نقش مهمی دارند.

ملاحسینی بحران تالاب‌خواری را پدیده جدیدی برشمرد و گفت: مازندران چون به پایتخت نزدیک است، تالاب‌های این استان در معرض تهدید بیش‌تری قرار دارند.

سود کلان مافیا و رستوران‌داران از شکار بی‌رویه پرندگان

ملاحسینی یکی از آسیب‌های انسانی به تالاب‌ها را تهدید حیات پرندگان توسط جوامع انسانی دانست و تصریح کرد: زمانی‌که جوامع محلی آموزش نبیند و شکار بی‌رویه را شاهد باشیم، زمانی‌که جوامع شهری در رستوران‌ها سفارش پرنده مهاجر می‌دهند، یعنی آموزش که رکن اصلی حفاظت است، به آن‌ها داده نشده.

این عضو سمن زیست‌محیطی هم‌اندیشان پویای حیات سبز، با ارزیابی ارکان حفاظت از تالاب‌ها گفت: مهم‌ترین رکن حفاظت از تالاب‌ها آموزش جوامع محلی، مشارکت گروه ذی‌نفع از تالاب، بهره‌برداری خردمندانه از تالاب براساس ارزش‌یابی محیط‌زیستی، ایجاد معیشت پایدار، آموزش از طریق وسایل ارتباط جمعی و صفحات اجتماعی است. باید آموزش‌های لازم داده شود تا برای ویلاسازی، تالاب را خشک نکنند.

اهمیت حفاظت از تالاب‌ها

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست نوشهر نیز با تأکید بر اهمیت صیانت از تالاب‌ها اظهار داشت: با لایروبی انهار منتهی‌به تالاب‌ها، جلوگیری از ساخت‌وسازها در حاشیه تالاب‌ها، رودخانه‌ها و انهار و هدایت آب‌ها به تالاب می‌توان باعث آبگیری و احیای آن‌ها شد.

محمدعلی سلطانی رعایت حقابه زیست‌محیطی را برای تالاب‌ها بسیار مهم برشمرد و گفت: تغییرات اقلیمی، بارش کم‌تر از میانگین نزولات جوی در استان، حفر چاه‌های غیرمجاز، برداشت بیش از حد از جنگل‌ها، مکانیزه نبودن کشاورزی، استفاده بیش از ۸۰درصد از آب استحصالی برای کشاورزی، احداث بنا در حریم رودخانه‌ها، انهار و تالاب‌ها باعث به خطر افتادن حیات تالاب‌ها می‌شود.

استان مازندران دارای تالاب‌های طبیعی همچون میانکاله و تالاب‌های انسان‌ساخت مثل آب‌بندان‌ها است که این تالاب‌ها زیستگاه زمستان‌گذرانی، تخم‌گذاری و تغذیه ۱۰۰گونه پرنده آبزی و کنار آبزی محسوب می‌شود. از سوی دیگر کنوانسیون رامسر نیز کمکی به مرگ تدریجی تالاب‌ها در ایران به‌ویژه مازندران نکرد و تنها از این کنوانسیون مصوبات کاغذی برجا مانده است. روز دوم فوریه در سال۱۹۷۱ هجری یا ۱۳۴۹ شمسی اولین کنوانسیون بین‌المللی در حوزه محیط‌زیست تحت‌عنوان حفاظت از تالاب‌ها به تصویب رسید و میزبانی آن در شهر رامسر و کشور ایران بود؛ چون اولین کنوانسیون محیط‌زیستی جهان را ایران به ثبت رساند. در آن زمان ۱۸کشور عضو این کنوانسیون شدند که اکنون بیش از ۱۷۰کشور عضو کنوانسیون هستند.